«Η Ε.Ε. δεν μπορεί να παίξει θετικό ρόλο», Μεχμέτ Αλί Ταλάτ

Τρεις ημέρες μετά την έναρξη των απευθείας διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας μιλά στην Ρένα Δούρου για τον ΕΤ για τις προοπτικές αυτής της διαδικασίας. Παραδέχεται ότι η παλιά γνωριμία του με τον Δημήτρη Χριστόφια είναι ένα συν, όπως και το αυξημένο ενδιαφέρον του ΟΗΕ, αλλά δείχνει να αντιμετωπίζει ρεαλιστικά τις δυσκολίες, αποφεύγοντας οποιοδήποτε άνοιγμα σε σχέση με παλιότερες θέσεις του.
Μιλώντας ρεαλιστικά, τι έχει αλλάξει από το 2004 τόσο δραματικά ώστε να ευδοκιμήσει η νέα προσπάθεια επίλυσης του κυπριακού ζητήματος, μετά τον εκτροχιασμό του Σχεδίου Ανάν; (Ποιος πιστεύετε ότι έχει την υποστήριξη να προχωρήσει ένα βήμα πιο κοντά στη λύση, ποιον ευνοεί το status quo;)
Ο πρώην Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Τάσσος Παπαδόπουλος έχει φύγει. Αυτή είναι η πιο σημαντική αλλαγή. Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει πιθανώς προχωρήσει από την αδιαλλαξία στη βούληση για μια λύση. Από το 2004 δεν είχε γίνει κάποιο βήμα. Αυτό στοιχειοθετούσε ένα είδος προειδοποίησης για τους Ελληνοκυπρίους για το μέλλον της νήσου, γιατί θυμούνταν τις υποσχέσεις του πρώην ηγέτη τους. Παρά τις επιδιώξεις για μια καλύτερη λύση τίποτα δεν έγινε, όπως προανέφερα. Οι συνθήκες για τη μη επίλυση από την άλλη πλευρά έχουν κατά κάποιο τρόπο παγιωθεί. Ηταν μια προειδοποίηση. Μετά τις εκλογές ο νέος ηγέτης των Ελληνοκυπρίων συμφώνησε στην έναρξη των διαπραγματεύσεων προκειμένου να βρεθεί λύση στο πρόβλημα. Τώρα βρισκόμαστε στην αρχή.

Πιστεύετε ότι η διεθνής κοινότητα ενδιαφέρεται επαρκώς για την εύρεση μιας λύσης στο κυπριακό ζήτημα με τη βοήθεια του ΟΗΕ ή αυτό το ενδιαφέρον έχει υποχωρήσει;
Δεν είναι εύκολο για μένα να κατανοήσω τι συμβαίνει σε επίπεδο διεθνούς κοινότητας. Υπάρχουν διάφορες θέσεις. Κάποιες φορές παρατηρώ μια αξιόλογη προσπάθεια για μια κοινά αποδεκτή λύση, ενώ άλλες φορές παρατηρώ μια αμέλεια όσον αφορά στην καλύτερη μεταχείριση των Τουρκοκυπρίων, υπό την έννοια της άρσης της απομόνωσης που τους έχει επιβληθεί και της τυφλής υποστήριξης της ελληνοκυπριακής πλευράς, ανεξαρτήτως συμπεριφοράς. Οπότε δεν είναι εύκολο να πει κανείς εάν η διεθνής κοινότητα έχει την ίδια αποφασιστικότητα ή έχει υποχωρήσει. Κατά καιρούς συμβαίνουν και τα δύο. Πάντως, εάν θεωρήσουμε τον ΟΗΕ ως το βασικό θεσμό της διεθνούς κοινότητας, μπορούμε να πούμε ότι η προσέγγιση του ΟΗΕ στο Κυπριακό είναι πιο συστηματική. Υπολογίζουν την πιθανότητα ή μη της προόδου προς τη λύση και είναι πολύ πιο έμπειροι στο Κυπριακό.

Τελευταία το ενδιαφέρον του ΟΗΕ έχει αυξηθεί. Ο διορισμός του ειδικού διαμεσολαβητή από το γενικό γραμματέα για την αντιμετώπιση του Κυπριακού και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο ηγετών καταδεικνύουν τον αυξημένο βαθμό ενδιαφέροντος του ΟΗΕ. Αυτές είναι θετικές ενδείξεις για τη διευθέτηση του προβλήματος.

Με ποιο τρόπο και σε ποια κατεύθυνση η επιρροή της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι ορατή στο κυπριακό ζήτημα, όπως εξελίσσεται μετά την ένταξη της Κύπρου στην Ενωση; Η «Ευρώπη» είναι μια θετική επιρροή ως προς τη λύση ή αποτελεί εμπόδιο; Σε ποιους βασικούς τομείς, οικονομικούς, πολιτικούς ή άλλους;
Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση έφερε μεροληψία στη στάση της Ε.Ε. έναντι του κυπριακού προβλήματος. Τώρα η ελληνοκυπριακή πλευρά, η οποία εκπροσωπεί όλο το νησί, βρίσκεται στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ως μέλος της Ε.Ε. έχει την αλληλεγγύη των κρατών- μελών και δεν αφήνει περιθώρια για αμερόληπτη συμπεριφορά. Ως εκ τούτου η Ε.Ε. δεν μπορεί να παίξει θετικό ρόλο στο κυπριακό πρόβλημα. Δεν είναι αμερόληπτοι και ενεργούν υπέρ του συμφέροντος της χώρας- μέλους. Αυτό δεν περιορίζεται σε ένα μόνο τομέα, αλλά ισχύει στην οικονομία, στην πολιτική και άλλες πλευρές της καθημερινής ζωής. Η απομόνωση της τουρκοκυπριακής πλευράς συνεχίζεται. Η Ε.Ε. λαμβάνει μέρος στην απομόνωση και είναι ένας ισχυρός παράγοντας της απομόνωσης. Παρά τις υποσχέσεις που δόθηκαν από την Ε.Ε. για χαλάρωση της απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων, δεν μπόρεσαν να κάνουν κάτι. Τα προγράμματα που εγκαινιάστηκαν από την Επιτροπή μπλοκάρονται κατά κάποιο τρόπο από την ελληνοκυπριακή πλευρά, η οποία χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς της Ε.Ε. Οπότε η Ε.Ε. γενικά δεν παίζει θετικό ρόλο. Η Ε.Ε. δεν διευκολύνει τη διαδικασία εξεύρεσης λύσης. Για αυτή τη διαδικασία που ξεκινά τώρα, στις 3 Σεπτέμβρη, περιμένουμε τεχνική υποστήριξη από την Ε.Ε., αλλά όχι άμεση συμμετοχή.

Στο 2008, σε ποιο βαθμό η επιρροή των «εθνικών κέντρων» είναι σημαντική για το τελικό αποτέλεσμα στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων; Ποια είναι η εικόνα σήμερα για την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων στη Βόρεια Κύπρο καθώς και των εποίκων;
Τα τουρκικά στρατεύματα βρίσκονται στον Βορρά, γιατί το κυπριακό πρόβλημα ξεκίνησε το 1963 και συνεχίστηκε μέχρι το 1974, με μια προσπάθεια προσάρτησης του νησιού στην Ελλάδα από το πραξικόπημα που οργάνωσε η ελληνική χούντα για την ανατροπή της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης. Τότε οι συνθήκες διαβίωσης για τους Τουρκοκυπρίους επιδεινώθηκαν πολύ. Οι Τουρκοκύπριοι εκδιώχθηκαν από την κυβέρνηση, τους θεσμούς και τις δημόσιες υπηρεσίες. Βρίσκονταν σε σκληρή απομόνωση, αλλά επιβίωναν. Αλλά η επιβίωσή τους απειλήθηκε με το πραξικόπημα. Η Κύπρος ήταν στα πρόθυρα της προσάρτησης στην Ελλάδα και η Τουρκία ως εγγυήτρια δύναμη, ηθικά υπεύθυνη για την προστασία των Τουρκοκυπρίων από τα χουντικά στοιχεία, αλλά και υπεύθυνη βάσει των διεθνών συνθηκών και συμφωνιών, παρενέβη. Από τότε τα τουρκικά στρατεύματα βρίσκονται στο νησί. Οπότε μπορεί να γίνει κατανοητό εύκολα ότι τα στρατεύματα θα αποχωρήσουν από το νησί με την εύρεση μια κοινά αποδεκτής λύσης στο κυπριακό πρόβλημα.

Οσον αφορά στους τουρκικής καταγωγής πολίτες, αυτό το ζήτημα έχει εξελιχθεί σε ένα ανθρωπιστικό θέμα. Ζουν στο νησί πάνω από 30 χρόνια και δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως νεοφερμένοι. Αυτό το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ανθρωπιστικό και θα πρέπει να λυθεί στο πλαίσιο μιας κοινά αποδεκτής συμφωνίας.

Θεωρείτε πως υπάρχει χάσμα στη συμπεριφορά που έχουν οι νεότερες γενιές σε σχέση με τις παλαιότερες, όσον αφορά στην απόφαση να προχωρήσετε προς την επίλυση; Πώς λειτουργεί αυτή η διάσταση;
Για τους Τουρκοκύπριους αυτό το χάσμα μεταξύ των γενεών αντικατοπτρίζει μια θετική εξέλιξη στην πορεία της ιστορίας. Οι νεότερες γενιές τάσσονται περισσότερο υπέρ της λύσης απ’ ό,τι οι παλαιότερες.

Ετσι, το μέτωπο των υπέρμαχων της λύσης ενισχύεται και αυτό διασφαλίζει μια κοινά αποδεκτή συμφωνία και ένα νησί που θα ευημερεί στο μέλλον.

Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις και τα αποτελέσματα των παράλληλων δημοψηφισμάτων, η κατάσταση στην ελληνοκυπριακή πλευρά είναι η ακριβώς αντίθετη. Οι πιο νέοι σε ηλικία είναι σε μεγαλύτερο βαθμό κατά της από κοινού διακυβέρνησης από τους δυο λαούς. Αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα. Θεωρώ ότι η πλευρά των Ελληνοκυπρίων που τάσσονται υπέρ θα πρέπει να εργαστεί πιο αποφασιστικά για να αλλάξει τη στάση των νεότερων γενιών υπέρ της λύσης.

Πόσο έχει αλλάξει η οικονομική πραγματικότητα την τελευταία δεκαετία; Τι αντίκτυπο έχει η σημερινή οικονομική κατάσταση στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων; Σε ποιο βαθμό η ευρωπαϊκή συμμετοχή διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην οικονομική αλλαγή και μέσα από αυτή στην επιρροή της πολιτικής διαδικασίας;
Μέχρι να διεξαχθούν τα δημοψηφίσματα, η οικονομική κατάσταση των Τουρκοκύπριων ήταν αδύναμη. Οι εξελίξεις στο νησί λίγο πριν και λίγο μετά τα δημοψηφίσματα προσέλκυσαν το ενδιαφέρον διεθνών οικονομικών δυνάμεων. Αρχισαν οι απευθείας ξένες επενδύσεις. Η οικονομία των Τουρκοκύπριων αναπτύχθηκε και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε. Ολα αυτά αποτελούν τις θετικές ενδείξεις της νέας τουρκοκυπριακής πολιτικής. Με άλλα λόγια, οι πολιτικές υπέρ της λύσης από την τουρκική πλευρά στήριξαν την οικονομική ανάπτυξη των Τουρκοκυπρίων. Αλλά όλα αυτά έγιναν για ένα μικρό διάστημα, μέχρι τη στιγμή που οι ελπίδες για άρση της απομόνωσης εξανεμίστηκαν.

Οι διεθνείς οικονομικές δυνάμεις παρατήρησαν πως η απομόνωση δεν επρόκειτο να λήξει, έτσι το ενδιαφέρον τους άρχισε να χάνεται. Αυτή η αλλαγή, σε συνδυασμό με την παγκόσμια οικονομική κρίση, προκάλεσε παρακμή στην οικονομία των Τουρκοκυπρίων. Τώρα αντιμετωπίζουμε προβλήματα όσον αφορά στην οικονομία μας. Η προσπάθειά μας να άρουμε την απομόνωση στόχευε στη στήριξη της οικονομίας των Τουρκοκυπρίων και στη μείωση του χάσματος μεταξύ των οικονομιών των δυο πλευρών. Αυτό θα βοηθούσε να θεωρηθεί η λύση ως θετική εξέλιξη και για την ελληνοκυπριακή πλευρά. Με αυτόν τον τρόπο το κόστος της λύσης θα μπορούσε να καλυφθεί και από την οικονομία των Τουρκοκυπρίων. Προς το παρόν, υπάρχουν επιπλοκές στη διαδικασία.
Πάντως, σε σχέση με το παρελθόν η οικονομία μας είναι σε πολύ καλύτερο επίπεδο.

Στην Κύπρο υπάρχει ακόμα -όπως και τις δεκαετίες του ’70 και του ’60- η μυρωδιά του αίματος, οι σκιές των έντονων (ακόμα και αφόρητων) ιστορικών αναμνήσεων. Αισθάνεστε πως αυτές οι αναμνήσεις έχουν υποχωρήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπάρξει μια βιώσιμη διευθέτηση;
Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις προθέσεις των πολιτικών δυνάμεων των δυο πλευρών. Θεωρώ ότι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα έχει σημαντική επιρροή στα συμφέροντα και των δύο λαών. Ετσι η πικρία των παλαιότερων χρόνων, όπως αναφέρατε, είναι τώρα παρελθόν. Αυτά συνέβησαν πριν από 30 και 40 χρόνια. Δεν θα πρέπει να υπάρχει αναλογία μεταξύ του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Το μέλλον μας θα είναι στην Ευρωπαϊκή Ενωση και η ατζέντα της Ε.Ε. διαφέρει σε σχέση με όσα συνέβησαν στο νησί τότε.

Οι προσωπικές σχέσεις μεταξύ των ηγετών διαδραματίζουν κάποιο ρόλο; Θα θέλατε να σχολιάσετε για τον ομόλογό σας;
Σαφώς και έχουμε καλές σχέσεις με τον κ. Χριστόφια, όπως είχαμε και στο παρελθόν. Ελπίζω πως αυτό θα συμβάλει προς την εξεύρεση μιας λύσης. Ο κ. Χριστόφιας τάσσεται υπέρ μιας κοινά αποδεκτής λύσης και στηρίζει τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. Μοιράζομαι την ίδια άποψη από την αρχή της πολιτικής μου ζωής. Και οι δυο συμμεριζόμαστε τις ίδιες απόψεις όσον αφορά αυτό και θεωρώ ότι είναι η καλύτερη ευκαιρία για να βρούμε μια λύση.
* Η Ρένα Δούρου είναι πολιτική αναλύτρια, μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ
Δημοσιεύθηκε στον Ε.Τ. Σάββατο, 06.09.08